آفریقا کمربند کودتاهای پیاپی در جهان

کشور‌های نوار میانی قاره آفریقا که به منطقه «ساحل» معروف است در ۱۸ ماه گذشته شاهد وقوع صحنه‌های تکراری کودتا بوده‌اند. فرماندهان نظامی در مالی، چاد، گینه، سودان، بورکینافاسو، نیجر و هفته گذشته هم در گینه‌بیسائو، دولت‌ها را برانداخته یا حداقل اقدام به براندازی کرده‌اند. ظهور دوباره کودتا‌ها در آفریقا باعث نگرانی رهبران غیرنظامی کشور‌های منطقه شده است و آن‌ها بیم آن را دارند که اتفاقات اخیر، به الگویی فراگیر برای همه کشور‌های آفریقایی تبدیل شود؛ اتفاقی که می‌تواند پایان‌بخش حکومت آن‌ها نیز باشد. کشور‌هایی که به‌تازگی درگیر کودتای نظامی شده‌اند، همجوار با یکدیگر کمربندی را روی نقشه قاره آفریقا ترسیم می‌کنند که بخش وسیعی از این قاره را پوشش می‌دهد، از گینه‌بیسائو در سواحل غربی گرفته تا سودان در شرق این قاره تاریخی.

• ۸ کودتا فقط در فاصله ۱۸ ماه
اولین کودتا در مالی، در منطقه غرب آفریقا رخ داد. در نیمه دوم سال ۲۰۲۰ بود که ارتش با سوءاستفاده از خشم عمومی نسبت به تخلف در انتخابات مجلس و ناتوانی دولت در محافظت از مردم در برابر خشونت گروه‌های وابسته به القاعده و داعش، کودتا کرد. این گروه‌ها کنترل مناطق وسیعی از شمال مالی را در اختیار دارند. کودتاگران، رئیس‌جمهور «ابراهیم بوباکار کیتا» را دستگیر و وادار کردند در پخش زنده تلویزیونی شبکه‌ای ملی استعفا دهد. در حقیقت مالی طی ۹ ماه ۲ کودتا را تجربه کرده است. دومین کودتا در نیمه اول سال ۲۰۲۱ رخ داد و طی آن رهبر کودتای پیشین یعنی «سلیمان دوکور» به همراه وزیر دفاع و نخست‌وزیر این کشور دستگیر شدند. پیش از این هم در سال ۲۰۱۲ کودتای دیگری در مالی رخ داده بود.
اما آخرین حلقه کودتا‌های منطقه ساحل در آفریقا، در کشور فقیر گینه‌بیسائو رخ داد؛ کودتایی که البته نافرجام بود. در جریان حمله افراد مسلح به ساختمان دولت، حین برگزاری نشست کابینه، تعداد زیادی از نیرو‌های امنیتی و محافظان رئیس‌جمهور کشته شدند، اما کودتاچیان موفق به ورود به ساختمان نشدند. گینه‌بیسائو یکی از گذرگاه‌های اصلی برای انتقال کوکائین از آمریکای لاتین به اروپا تلقی می‌شود. آمریکا و اتحادیه اروپا معتقدند که برخی افراد در ارتش این کشور در تجارت مواد‌مخدر دست دارند. آنچه مهم است این است که این تعداد کودتا یا اقدام برای کودتا در یک منطقه از جهان، از سال ۱۹۹۹ تا به امروز بی‌سابقه بوده است. «آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل متحد این پدیده را «اپیدمی کودتا» توصیف کرده است.

• چرا کودتا در آفریقا اپیدمی شده است؟
زمانی که دولت مالی سقوط کرد، تحلیلگران سیاسی هشدار دادند در بورکینافاسو هم رویداد مشابهی رخ خواهد داد. اکنون که کودتا به بورکینافاسو رسیده‌است، هشدار داده می‌شود درصورتی که با طراحان کودتا مقابله نشود، کودتا‌های بیشتری در راه خواهد بود. زیرا کودتا، به‌ویژه در کشور‌هایی که مردم آن خشمگین و دولت‌ها ضعیف هستند، واگیردار می‌شود. هشداری که جدی بودن آن با اقدام به کودتا در گینه‌بیسائو به اثبات رسید.
کشور‌های مالی، بورکینافاسو و چاد، درگیر رویارویی با اقدامات گروه‌های ترویستی هستند که روزبه‌روز بر تعدادشان افزوده می‌شود. بخشی از این گروه‌ها ارتباط نزدیکی با القاعده و داعش دارند. در مالی، نظامیان اساسا به‌دلیل ناتوانی دولت در مهار این گروه‌ها کودتا کرده‌اند. در بورکینافاسو حمله تروریستی که در اواخر سال ۲۰۲۱ رخ داد و موجب مرگ ۵۰ افسر پلیس شد، عامل اصلی کودتا شناخته می‌شود.
از سویی دیگر، در نتیجه درگیری‌های داخلی خشونت‌بار، میلیون‌ها انسان در منطقه ساحل آواره شده و هزاران نفر جان خود را از دست داده‌اند. مردم در این مناطق سیاستمداران را افرادی بی‌تفاوت می‌بینند که سوار بر خودرو‌های گران‌قیمت، فرزندان خود را به مدارس مجلل می‌فرستند. اگرچه همه آفریقایی‌ها با کودتا موافق نیستند، اما محبوبیت دولت‌های نظامی در این منطقه رو به افزایش است. نکته قابل توجه اینکه حتی تحریم‌های جامعه اقتصادی کشور‌های غرب آفریقا (اکواس) هم نتوانسته از محبوبیت دولت‌های نظامی در آفریقا بکاهد.